‘Wie in Amerika tegen het establishment stemde, krijgt een cynischer establishment in de plaats’ (uit Knack van 7 december 2016)
‘De verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president markeert een harde breuk in de wereld die we tot de onze rekenen’, stelt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck vast. ‘Trump symboliseert de terugkeer van het protectionisme en de wraak van de gefrustreerde blanke burger.’
De keuze voor Donald Trump als Knacks man van het jaar houdt minstens twee andere cruciale gebeurtenissen buiten beeld. In België, ten eerste, hebben de aanslagen van 22 maart een schokgolf door het land gejaagd. Vandaag zijn de gevolgen in het meer gespierde beleid, in het gemilitariseerde straatbeeld en in de brede samenleving merkbaar. Recep Tayyip Erdogans dictatoriale regime, ten tweede, daagt de Europese eenheid uit. Omdat we te verdeeld en te wankelmoedig zijn om het zelf te doen, geven we ons vluchtelingenbeleid in handen van een president die onze waarden flagrant met de voeten treedt. Dat blijft een schande.
Toch moeten we in de Verenigde Staten zijn als het over de man of vrouw van 2016 gaat. Enerzijds werd ’22 maart’ nu eenmaal niet veroorzaakt door één man of vrouw. En in positieve zin sprong er ook niet één man of vrouw bovenuit die de orde deed terugkeren: artsen, politiediensten en gewone burgers verrichtten heldendaden. Anderzijds bleef de geopolitieke dreiging van Erdogans Turkije – hoewel een NAVO-lid toch geen deel van het Westen – in de schaduw van één man die onze wereld, de trans-Atlantische gemeenschap, van binnenuit in gevaar kan brengen: Donald Trump.
De verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president markeert een harde breuk in de wereld die we tot de onze rekenen. Al jaren broeit het verzet tegen het establishment, van Groot-Brittannië via Griekenland tot in de Amerikaanse Rust Belt. Nu stuurt het schijnbaar en stoemelings een astrante vastgoedmagnaat naar het Witte Huis. In het spoor van Trump maken veel Europese populisten zich sterk dat ook zij klinkende overwinningen kunnen binnenhalen. Vorig weekend stemden de Oostenrijkers nog de extreemrechtse presidentskandidaat weg. Maar in Italië dreigt de chaos na het verlies van premier Matteo Renzi – na David Cameron nu al het tweede slachtoffer van een zelfgekozen referendum.
Trump symboliseert de terugkeer van het protectionisme en de wraak van de gefrustreerde blanke burger. Hij staat voor de overwinning van het telegenieke autoritarisme: wie elf jaar lang ‘you’re fired’ mag zeggen op tv krijgt kennelijk vanzelf presidentiële allure. Zijn kiezers zullen het geweten hebben. Met de druppelsgewijze samenstelling van zijn miljardairskabinet lijkt hij hen een eerste keer zijn middenvinger te tonen. Wie in Amerika tegen het establishment stemde, krijgt een cynischer establishment in de plaats.
In Knack van deze week (nr.49) vindt u de visie van twee vooraanstaande denkers op de nieuwe leider van de Amerikanen: Joris Luyendijk en David Remnick. De Nederlandse journalist en bankencriticus Luyendijk kijkt naar de ‘neoliberale technocratie’ die onze media in de greep heeft om een deel van Trumps succes te verklaren. Cruciale beslissingen worden in de tv-studio’s niet meer genomen met de langetermijnbelangen in het achterhoofd, maar met kijkverslaving als enige criterium. Luyendijk: ‘Als er voor die kijkcijfers regelmatig een clown of een halve fascist aan tafel moet, nou, dan zetten we die aan tafel.’
Het interview met David Remnick, hoofdredacteur van The New Yorker, wijst op de ideologische leegte van Donald Trump. Ook Remnick gaat in op de rol van de media, maar dan vooral de sociale media, die ervoor zorgen dat mensen steeds minder geconfronteerd worden met feiten en meningen die niet in hun wereldbeeld passen: ‘Als op Facebook een leugen even overtuigend overkomt als een artikel in The Washington Post, dan is dat een probleem. En als ik dat telkens opnieuw like, creëer ik stap voor stap een eigen mediaal universum voor mijzelf en mijn vrienden. Daardoor worden we allemaal meer en meer van elkaar afgeschermd.’ Om nog te zwijgen over valse berichten. De Duitse bondskanselier Angela Merkel waarschuwde twee weken geleden voor ‘fake sites, bots en trollen’ die een impact zouden kunnen hebben op de Duitse verkiezingen. Ze hebben nu al een impact op het wantrouwen.
Beginselvastheid wordt cruciaal in 2017. Voor de media betekent dat: kritisch blijven ten aanzien van de macht, en verhalen brengen die tegendraads en lastig zijn, ook als het over complexe en technische corruptiedossiers gaat. De publicatie van de Panama Papers, onder meer in Knack, was één voorbeeld van hoe onderzoek naar ingewikkelde constructies noodzakelijk blijft. Het betekent ook dat we ons moeten blijven verzetten tegen demarches die de persvrijheid in gevaar brengen. De rechtszaken van Land Invest Group en Joeri Dillen tegen de nieuwssite Apache, vanwege haar kritische berichtgeving over merkwaardige bouwdeals, en de huiszoeking bij VRT-collega Bart Aerts naar aanleiding van zijn Kasteelmoord-tapes bewijzen dat ook in dit land waakzaamheid geboden is.