‘Overal staan Trumpklonen klaar om dezelfde vruchten van de rancune te plukken’

‘Het komende halfjaar wordt cruciaal voor de toekomst van Europa,’ constateert Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. ‘Het komt erop aan politici naar voren te sturen die de knoeiboel opkuisen in plaats van te ontkennen dat die knoeiboel er is’.

‘De oorzaak van de crisis van 2008 was hebzucht, de hebzucht van de zakenbanken.’ Dat zegt niet Bernie Sanders, maar Steve Bannon, de voormalige baas van Breitbart News, het Amerikaanse populaire, extreemrechtse nieuwsmedium. Vorige week werd Bannon benoemd tot chef Strategie van Donald Trump. Het maakt van hem een van de machtigste ideologen van het moment. Het kapitalisme is in crisis, beweert Bannon, omdat het niet meer gevoed wordt door de joods-christelijke waarden, omdat het vriendjes en vriendjes-van-vriendjes bevoordeelt, kortom: omdat het spel vervalst is. Niet het minst door de banken.

Anders dan de wansmakelijke nieuwsberichten op Breitbart (‘Contraceptie maakt vrouwen onaantrekkelijk en krankzinnig’) kunnen de zeldzame interviews met Bannon bezwaarlijk ‘haatspeeches’ genoemd worden. In een interview met The Hollywood Reporter noemde hij zichzelf vorige week geen ‘white nationalist’ – wat in de VS zoveel betekent als racist – maar een ‘economisch nationalist’. Bannon verdedigt een keihard kapitalisme. Hij ziet er de motor van onze groei in en hij prijst de ‘ongelooflijke weelde’ die het heeft opgeleverd, maar hij wil naar eigen zeggen het spel wel eerlijk spelen. Hij gebruikt zelfs het woord ‘verdelen’ in positieve zin. In het spartaanse, maar eerlijke kapitalisme ‘van vroeger’ werd de rijkdom verdeeld onder de hardwerkende middenklasse.

Vroeger was het beter, dus, of dat moeten we toch geloven. Nostalgie is nooit ver weg bij de Trumpgetrouwen en hun woeste supporters, ook al heeft dat harde, maar rechtvaardige verleden nooit bestaan. Barack Obama, die verderop in dit blad de heropbouw na de financiële crisis zijn grootste verdienste noemt, spiegelde de Amerikanen een hoopvolle toekomst voor. Trump en de zijnen grijpen nu resoluut naar een achteruitkijkspiegel. Die spiegel is krom. Trump liegt structureel, en sans gêne.

Voor Bannon is het glorierijke verleden kapotgemaakt door de neoconservatieven. Als voormalig Goldman Sachs-medewerker haalt hij uit naar de graaipraktijken van de financiële wereld, die de neocons mede mogelijk hebben gemaakt. Naar eigen zeggen is hij eruit gestapt toen hij merkte dat Wall Street meer op een casino begon te lijken, met reddingsoperaties waar de belastingbetaler voor moest opdraaien. Hij laat zonder verpinken de naam Marx vallen en betreurt hoe het ‘crony capitalism’ (vriendendienstkapitalisme) mensen tot koopwaar reduceert. Je hoeft niet Filip Dewinter te heten om het eens te zijn met veel van wat Bannon beweert.

Dat is meteen ook het gevaar. Of Bannon zijn diepste drijfveren heeft prijsgegeven is zeer twijfelachtig, maar de les is duidelijk: de boodschap van Bannon, en dus ook die van Trump, weerklinkt luid en duidelijk bij grote delen van de kiezers. Het establishment, en niet het minst de bankenaristocratie, wordt met passie gehaat en de trumpianen weten die emoties handig in te zetten voor eigen rekening. Wie erin slaagt de haat te capteren, kan ongestraft zichzelf verrijken, hoe hypocriet hij verder ook moge zijn. Op de vleugels van de volksagressie bezetten volkstribunen datzelfde establishment. Weten zijn kiezers dat president Trump hen zal beduvelen? Het maakt hen niets uit, de vorige bracht ook al niet wat ze hadden verwacht. We krijgen de wraak van de gedesillusioneerde kiezer koud geserveerd.

De casino-ceo’s van Goldman Sachs, Lehman Brothers of Merrill Lynch dragen een grote verantwoordelijkheid. Zij hebben veel meer kapotgemaakt dan het financieel systeem – en geen van hen is er ooit voor gestraft. Zolang dat historisch onrecht niet is goedgemaakt, kan het populisme gedijen. Omdat dat populisme een punt heeft.

Het is geen geheim: het komende halfjaar wordt cruciaal voor de toekomst van Europa, met belangrijke verkiezingen en referenda in Italië, Frankrijk, Nederland en Duitsland. Daar komen de afwikkeling van de brexit en de tumultueuze opvolging van de Europees-Turkse vluchtelingendeal bovenop. Overal staan Trumpvoorlopers en Trumpklonen klaar om dezelfde vruchten van de rancune te plukken. Het komt erop aan politici naar voren te sturen die de knoeiboel opkuisen in plaats van te ontkennen dat die knoeiboel er is.

De uitwassen van het financieel systeem vormen een uitgelezen plek om te beginnen. Met heel veel geluk kunnen we een politieke catastrofe na de eerste bankencrisis, die van 2008, vermijden. Bij een tweede crisis zal dat niet meer lukken. Afgelopen maandag sprak The New York Times nog van de ‘slowmotion’ bankencrisis in Italië. Na de verkiezing van Trump zullen we bij nieuwe spectaculaire overwinningen van radicale partijen niet meer kunnen zeggen dat we verrast zijn.