Marokkaanse joden vormen een oude gemeenschap. Vóór de oprichting van Israël in 1948 waren er ongeveer 250.000 tot 350.000 Joden in het land, wat Marokko de grootste Joodse gemeenschap in de moslimwereld opleverde, maar in 2017 waren er nog maar zo’n 2.000 over.

Het verhaal achter de beroepen van Marokkaanse Joden, inclusief een blik op enkele unieke foto’s die Joodse ambachtslieden in Marokko in 1953 documenteren.

Welke professionele ambachten beoefenden de joden in Marokko? Misschien verwachtte u een duidelijk antwoord, maar wij vonden de kwestie nogal complex en dynamisch. En juist om deze reden zullen we nu verder gaan met het delen van het hele verhaal met onze trouwe lezers (zoals we graag doen), evenals enkele unieke foto’s die wat extra licht op het onderwerp werpen. Deze beelden hebben een eigen verhaal, maar daarover later meer.

Eeuwenlang leefden joden in Marokko van ambachten waar de moslimmeerderheid zich ook mee bezighield. De voorwaarden van het pact van Umar en de wetten van de sharia legden geen strenge beperkingen op aan niet-moslimberoepen, hoewel alleen moslims op het gebied van overheid en openbare ambten mochten werken.

Dit was bedoeld om te voorkomen dat niet-moslims belangrijkere overheidsposities zouden bekleden en meer economische macht en invloed zouden hebben dan moslims. Met andere woorden, ondanks de vrij algemene bewering onder Israëli’s van Marokkaanse afkomst, is het statistisch onmogelijk dat ieders Joods-Marokkaanse grootvader een adviseur van de koning diende.

Ondanks de tolerante juridische infrastructuur legde de moslimmeerderheidsbevolking uiteindelijk beperkingen op aan niet-moslims via het gildesysteem als een manier om de concurrentie in de ambachtelijke beroepen te verminderen. Omdat ze niet veel keus hadden, stroomden de joden toe naar de beroepen die voor hen openstonden.

Volgens de sharia is het moslims verboden om met zilver en goud te werken, omdat de arbeid meer winst oplevert dan de werkelijke waarde van de metalen, wat het beroep immoreel maakt. De uitsluiting van moslims van metaalbewerking stelde Joden in staat te integreren in de goudsmeden en de productie van gouddraad.

Het beroep van ambachtsman werd door de midden- en lagere klassen als een gerespecteerd beroep beschouwd. Prof. Eli Bashan, die dit onderwerp onderzocht, schreef: “Zelfs wijzen en rabbijnen, die niet betaald wilden worden voor hun Torah-onderwijs, werkten als professionele ambachtslieden, en dit werd als een deugdzame daad beschouwd.

Dit waren voornamelijk goudsmeden, maar ook andere geschoolde arbeiders zoals bouwers en kappers. Degenen die werden gekozen voor gemeenschappelijke leiderschapsrollen kwamen uit de gelederen van de ambachtslieden.”

Terwijl de meeste professionele ambachtslieden zich concentreerden op een enkel expertisegebied, vonden we een aantal foto’s van Marokkaanse Joodse vrouwen die in twee beroepen werkten. In de onderstaande afbeelding zijn de vrouwen van de Joodse gemeenschap in Casablanca (blijkbaar) te zien als zowel naaisters als kinderopvang. Dit was decennia voor 2020, toen thuiswerken een onverwachte realiteit van het leven werd.

Het handelsgebied stond ook open voor joden in Marokko en varieerde van lokale tot regionale tot internationale handel. De joodse eliteklasse bestond voornamelijk uit rijke kooplieden die in grote havensteden woonden – hoofdrolspelers in de handel tussen Marokko en het Westen.

Dit alles begon te veranderen in 1912 met de oprichting van het Franse protectoraat in de meeste delen van Marokko en het Spaanse protectoraat in een klein gebied in het noorden van het land. Hoewel de Franse bezetting de wind van verandering en vooruitgang met zich meebracht, verbeterde dit niet noodzakelijkerwijs de omstandigheden voor de Joden. Het had niets te maken met vervolging of discriminatie, integendeel.

Het liberale economische beleid van Frankrijk bedreigde de bron van inkomsten voor veel lokale ambachtslieden in de koloniale periode, in een tijd waarin de meeste joden kleine ambachten uitoefenden, zoals leerbewerking, goudsmeden, voedselbereiding en verschillende diensten.

Lokale consumenten konden nu aanzienlijk goedkopere geïmporteerde goederen kopen, waardoor er minder behoefte was aan lokale ambachtslieden. Sommige traditionele beroepen van het land stortten zelfs in door de zware concurrentie uit het buitenland.

Anderen wisten alleen te overleven omdat ze hun goederen en diensten voornamelijk aan de Arabische bevolking verkochten, en niet aan Europeanen die Marokko na de bezetting overstroomden. Men kan aannemen dat dit de reden is waarom vanaf de koloniale periode het aandeel joodse kooplieden steeg tot 50 procent van de Marokkaanse joden, terwijl dat van ambachtslieden daalde tot 38 procent.

Historici van die periode hebben geworsteld met de vraag welke ambachtslieden erin slaagden hun bron van bestaan ​​te behouden ondanks de felle concurrentie van het Westen. Het lot van een bijzonder dominant gebied is vrij duidelijk: toen de joden Marokko verlieten na de oprichting van de staat Israël, verdween de lokale goudsmeedindustrie praktisch, en Marokkaanse immigranten en de Arabische bevolking van Marokko beweerden herhaaldelijk dat dit het geval was. Zelfs vandaag de dag zeggen bezoekers aan Marokko dat de lokale goudsmeden niet in staat zijn geweest om het vroegere succes terug te verdienen van toen de Joden in het veld werkten, ondanks verschillende pogingen tot heropleving.

Een geweldige manier om meer te weten te komen over de ambachten van Marokkaanse joden, is door foto’s uit die periode te bekijken. Een van de belangrijkste collecties in het Centraal Archief voor de Geschiedenis van het Joodse Volk (in de Nationale Bibliotheek van Israël) is het JCA Archief (Joodse Kolonisatie Vereniging), opgericht door baron Maurice de Hirsch.

De JCA werd eind 19de eeuw om de benarde situatie van de Joden in Oost-Europa te helpen oplossen, waarbij de meeste inspanningen waren gericht op hervestiging in Argentinië. In de 20e eeuw werd de organisatie echter een filantropische stichting die verschillende projecten in de hele Joodse wereld ondersteunde. De organisatie steunde onder andere in het begin van de jaren vijftig Joodse ambachtslieden en boeren in Marokko.

Veel foto’s die ambachtslieden documenteren, worden bewaard in de collecties. De foto’s in dit artikel tonen Joodse ambachtslieden uit 1953, waarschijnlijk uit Casablanca, die zich bezighouden met traditionele ambachten zoals kopergravure, schoenmakerij, naaien en leerbewerking.