Wolven dromen van de Ardennen

Uit Knack van 30 november 2016 – door Dirk DRAULANS

Er zou weer een wolf in de Ardennen zijn gezien. Zelfs als het niet waar is, bereiden we ons maar beter voor op zijn terugkeer. De wolf rukt op in Europa, verbazend genoeg vooral in gebieden die sterk door de mens beïnvloed zijn.

Zit er nu al dan niet een wolf in de bossen van Nassogne in de Ardennen? De bevoegde Waalse autoriteiten zijn formeel: ja! Het dier zou vanaf 22 oktober verschillende keren door jagers gespot zijn. Ze beweren zelfs dat het om een mannetje van ongeveer vijf jaar oud gaat. Hoewel er geen hard bewijs is, beschouwen de autoriteiten de waarneming als voldoende betrouwbaar.

Meteen ging de claim de wereld in dat de wolf na 118 jaar afwezigheid weer in België is. Over het dier dat op 4 augustus 2011 in het Naamse Gedinne gefilmd werd door een verborgen camera van het VRT-programma Dieren In Nesten beweren de Waalse autoriteiten dat het bewijs destijds niet solide was. Dat is met de nieuwe waarneming evenmin het geval, maar in feite doet het er niet toe. De kans is reëel dat er wolven in België (ook in Vlaanderen) gepasseerd zijn zonder dat iemand ze zag. Wolven zijn discrete dieren die zich vooral ’s nachts verplaatsen.

In lang vervlogen tijden kwam de wolf in heel Europa voor. Hij moet niet echt mensenschuw geweest zijn, want aangenomen wordt dat wolven zich in prehistorische tijden uit eigenbelang geregeld in de buurt van mensen ophielden, waardoor ze zich tegoed konden doen aan het slachtafval dat onze jagende voorouders achterlieten. Zo evolueerde de soort geleidelijk tot de grootste mensenvriend uit de dierenwereld: de hond.

Kwalijke reputatie

Maar vanaf de middeleeuwen liep het schromelijk mis met het verstandshuwelijk tussen mensen en wolven. Sprookjes als Roodkapje toverden de wolf om in een gevaarlijke volksvijand. De groeiende druk van de mens op zijn leefomgeving en de voortdurende strijd om de groeiende bevolking te voeden, maakte van de wolf een schadepost die vernietigd moest worden. Omdat er op het overgeëxploiteerde platteland steeds minder prooien voor wolven overbleven, namen de conflicten met mensen toe.

De wolf raakte zijn kwalijke reputatie nooit meer kwijt. Hij werd meedogenloos bejaagd, ook in ons land. In de 19e eeuw werd de ooit vrij algemene wolf zeldzaam. De laatste min of meer officiële melding van een wolf in ons land dateert van 1898, toen in de buurt van het Waalse Virton een dier geschoten werd.

Maar het tij is aan het keren. Het vakblad Science publiceerde eind 2014 een opmerkelijk artikel, dat de terugkeer van drie grote roofdieren in Europa documenteerde. Op andere continenten (Noord-Amerika uitgezonderd) daalt hun aantal dramatisch, maar bij ons stijgt het. Nauwkeurig censuswerk klokte af op 17.000 bruine beren, 12.000 wolven en 9000 lynxen in Europa. Dat zijn geen hoge aantallen, maar ze betekenen wel een opmerkelijke stijging ten opzichte van een eeuw geleden. Het artikel meldde ook dat in zo goed als alle landen in continentaal Europa minstens een van de drie soorten zich voortplant. De Benelux is een opvallende uitzondering op die regel.

De wolf rukt op vanuit bastions in Centraal- en Zuid-Europa, vooral Polen en Italië, waar altijd restpopulaties zijn blijven bestaan. Het is waarschijnlijk dat de Ardense wolf uit Frankrijk stamt. De soort koloniseerde dat land vanaf de jaren 1990 vanuit Italië. Er zouden nu al meer dan driehonderd exemplaren leven, verdeeld in een 25-tal roedels. Vooral jonge dieren leggen gemakkelijk honderden kilometers af tijdens verkennende zwerftochten, waarbij ze niet zelden gebruik maken van menselijke infrastructuur, zoals autowegen.

Op 15 april 2015 werd een jonge wolf doodgereden op een Duitse autosnelweg. Het dier was verschillende keren in de Nederlandse provincie Drenthe waargenomen. Er werd DNA van gevonden, waarmee kon worden aangetoond dat het geboren was in een Duitse roedel. Begin september 2016 was het weer zover: er werd een wolf gespot in de provincie Overijssel. Ook hier slaagden wetenschappers erin DNA van het dier te bemachtigen, waaruit bleek dat het om een wijfje ging dat geboren was in een roedel in Oost-Duitsland, op 600 kilometer van de plek waar het werd gezien – 600 kilometer is peanuts voor een zwervende wolf.

De Duitse wolvenpopulatie wordt momenteel op 350 dieren geraamd, verdeeld over 31 roedels. Onderzoek wees uit dat ze snel aangroeit: er zouden elk jaar een honderdtal dieren bijkomen. Het is aannemelijk dat zwervende wolven steeds frequenter de grenzen naar België en Nederland zullen oversteken. Het Nationaal Park Hoge Kempen in Limburg is de meest voor de hand liggende locatie voor de eerste wolvenfamilie sinds mensenheugenis in Vlaanderen.

Jacht heropend

Het succes van de wolf maakt een groeiend aantal mensen ongerust. In het plaatsje Bautzen in de Duitse deelstaat Saksen werd op 22 november een betoging tegen de wolf georganiseerd: een 150-tal manifestanten, vooral jagers en boeren, vond dat de overheid dringend moest optreden om de ‘immigranten’ te liquideren. In Slowakije werd begin dit jaar beslist om de jacht op de wolf te heropenen. Tegenstanders van de wolf schermen met de vaststelling dat zijn verdedigers vooral wereldvreemde stadsbewoners zijn, die een romantisch ideaalbeeld hebben van een gevaarlijk dier waar zij nooit mee te maken zullen krijgen. Dat is echter pertinent onjuist, al was het maar omdat de wolf altijd in de buurt van mensen geleefd heeft, niet alleen in de prehistorie en de middeleeuwen trouwens. In het begin van de 19e eeuw drongen wolven op zoek naar het voedsel dat ze op het platteland niet meer vonden, de buitenwijken van Brussel binnen, waardoor de verdelging nog intenser werd.

Een recent verslag in het wetenschappelijk vakblad Proceedings of the Royal Society B kwam tot de ontnuchterende vaststelling dat de opmars van wolf, beer en lynx in Europa zich niet voordoet in voor de mens onherbergzame gebieden, en evenmin in beschermde natuurreservaten, maar wel in wat als cultuurlandschappen wordt omschreven. In Duitsland worden de dieren dikwijls waargenomen in zones met een hoge dichtheid aan mensen.

Hun voornaamste voedsel bestaat uit reeën en everzwijnen die ze op de rand tussen productiebossen en landbouwgebieden vinden. Ze hebben bossen nodig voor hun rust, en weiden en velden voor hun voedselvoorziening. Het is evident dat er landbouwdieren, vooral schapen, als slachtoffer vallen, vaak van onervaren dieren die nog moeten leren efficiënt te jagen. De oeroude maar vergeten praktijk om agressieve honden in te schakelen als bewakers van schapenkuddes zou komaf kunnen maken met die schadepost.

Over het alge
meen wordt de aanwezigheid van wolven als gezond voor een ecosysteem beschouwd. Wie klaagt over schade aan landbouwgewassen door reeën en everzwijnen, zou blij moeten zijn met hun terugkeer. Het artikel in Proceedings of the Royal Society B besloot dat het succes van de wolf (en de beer en lynx) voor een veel groter deel bepaald wordt door de tolerantie van mensen dan door het leefgebied waarin ze terechtkomen of de prooien die ze er vinden. Onze voorouders hebben de wolf letterlijk weggejaagd, maar nu is het tijd om hem opnieuw te verwelkomen. Niemands leven zal negatief beïnvloed worden door de aanwezigheid van wolven. Integendeel: de terugkeer van de wolf is een mooi symbool voor de groeiende tolerantie van de mensenmaatschappij voor natuurlijke aspecten van zijn samenleving. Het is een sprookje om trots op te zijn.