In de laatste paar decennia is Israël uitgegroeid tot een van de grootste technologische hotspot in de wereld, met haar eigen high tech-Mekka. Met nog geen negen miljoen inwoners heeft Israël meer dan vijfduizend tech-bedrijven. Cisco, Paypal, Google, Facebook en Intel zijn grote bedrijven die daar producten ontwikkelen. Israël heeft een zeer vriendelijk klimaat voor startups en voor internationale tech-ondernemingen, een heus eigen Silicon Wadi. Van die duizenden startups zijn er ook circa 800 social startups. In dit artikel duiken we in de geschiedenis van hoe een klein land als Israël heeft kunnen uitgroeien tot ‘startup-nation’ en welke sociale ondernemers momenteel de show stelen.

Ondernemen is ontwikkelen

De Israëlische ambassadeur in Den Haag, Naor Gilon, wist in 2020 al het geheim van het grote aantal startups in Israël: “Het human capital van Israël is de voornaamste reden dat we met stipt op nummer één wereldwijd staan. De mensen die naar Israël kwamen hadden grote dromen, maar weinig middelen. De overheid maakte zo snel als mogelijk een ecosysteem zodat de drang van immigranten en andere Israeli om te ondernemen niet tegengehouden werd door randvoorwaarden.”

Ran Natanzon, hoofd innovatie van het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken vult aan: “Onze geschiedenis is een factor, maar er zijn ook hedendaagse factoren die het voor Israeli aantrekkelijk maken om een bedrijf te beginnen. Bijvoorbeeld in de tech, maar ook als sociale ondernemer. Een van die factoren is ons onderwijssysteem: bijna alles is interdisciplinair. Dat was oorspronkelijk niet het ideaal, maar kwam omdat er weinig mensen hier naar de universiteit gingen. Om bestaansrecht te verdienen werden opleidingen gecombineerd. Zo kregen ze wél genoeg studenten. Inmiddels willen we niet meer anders en plukken de vruchten.”

Naor Gilon vervolgt: “Een andere reden is een soort bijvangst. In Israël is er nog steeds dienstplicht, voor zowel mannen als vrouwen. De Israeli Defence Force is een van de meest hightech legers ter wereld. Als je uit het leger komt, neem je die ervaring mee. Daarnaast kun je tijdens je tijd in het leger ook al werken aan het eerste begin van je startup.” Natanzon: “Toch denk ik dat in de Joodse cultuur de belangrijkste reden schuilt. Het zit heel diep in de Joodse cultuur verankerd om een plek beter achter te laten dan je hem hebt aangetroffen, dat geldt zeker ook voor de aarde. Joden – die driekwart van de Israëlische bevolking vormen – zijn van zichzelf gewoon gericht op ontwikkeling en dat doe je door te ondernemen.”

Sociaal ondernemen als groeiende trend in Israël 

Het idee uit de Joodse cultuur om naast jezelf te ontwikkelen ook de wereld mooier achter te laten dan dat je hem aantrof, zetten veel lokale en nationale ondernemers ook om in daden. Zo is Israël gecommitteerd om de Sustainable Development Goals te behalen. Hierbij is het belangrijk op te merken dat thema’s als duurzaamheid en de energietransitie relatief minder belangrijk zijn in het debat in de Knesset en in het maatschappelijke debat. Veiligheid en vrede voeren nog altijd de boventoon in het Israëlische debat. Gilon: “Het debat in Israël is niet te vergelijken met dat in Europa. Wij hebben andere onderwerpen die om prioriteit vragen.” Toch stelt Natanzon: “We begeven ons nu in een hele belangrijke fase. Sociaal ondernemen is een groeiende beweging in Israël. De nieuwe generatie begrijpt dat er verschillende manieren zijn om ‘winst’ te bereiken. Geld spreekt hen minder aan.”

Een sociale onderneming die Gilon benadrukt heeft een duidelijke Nederlandse link. Save a Childs Heart haalt kinderen met hartproblemen zonder toegang tot medische hulp, ook afkomstig uit de Palestijnse gebieden, naar Israël voor high-tech hartoperaties. Zelfs de Avi Issacharoff, maker van de Netflix-hitserie Fauda zegt in Het Parool: “Het maakt me minder cynisch”. Een ander initiatief komt van Israeli die geïnspireerd raakten door de charedische bevolking die erg gericht is op de eigen gemeenschap. Veel charediem zijn relatief arm, omdat ze hun leven wijden aan het bestuderen van de Torah en vaak veel kinderen hebben.

Ze zijn aangewezen op hulp van de overheid en hulp van elkaar. Gilon: “Zij hebben een heel mooi systeem, waarbij bepaalde middelen gratis toegankelijk zijn voor iedereen uit de gemeenschap. Bijvoorbeeld het feit dat je boeken kunt lenen van een plank op de hoek van je straat. Deze ondernemers hebben dit ook mogelijk gemaakt voor medische apparatuur. Ik heb daar onlangs een rolstoel voor mijn moeder opgepikt,” vertelt Gilon. Deze gedachtegang gaat heel ver. Zo delen Israeli’s ook hun nieren aan vreemden, recentelijk gaf een Joodse vrouw nog haar nier aan een Palestijnse jongen die anders zijn leven lang aan de dialyse zou liggen. Enkele jaren terug gaf de nieuwe Israëlische minister van Cultuur en Sport zijn nier weg. “Hij wist niet eens aan wie, die nier kan terecht komen bij een Jood, of bij een Arabier. Dat maakt niet uit.” Ondernemen met oog voor de ander zit er blijkbaar ingebakken bij (jonge) Israeli’s.

Digitaal en sociaal ondernemen

Op het snijvlak van digitaal en sociaal kom je in Israël direct ‘TechForGood’ tegen. TechForGood maakt gebruik van innovatie, technologie en ondernemingszin om de doelstellingen van de VN op het gebied van duurzame ontwikkeling te bereiken. Hun missie is om belanghebbenden in staat te stellen samen te werken om innovatieve en schaalbare oplossingen te ontwikkelen en te implementeren. Dan gaat het naast innovatie ook over investeren, internationale programma’s en een jaarlijks terugkerende ‘top’: The Israel Impact Summit. Op die ‘top’ worden dit jaar ook extra veel sociale ondernemingen verwacht die inzetten op techniek om educatie op afstand mogelijk te maken, wat in Coronatijd natuurlijk extra belangrijk is. Een van die sociale ondernemingen is Agree Online, wat gebruikt wordt door duizenden kinderen om conflicten en pesten binnen en buiten de klas tegen te gaan.

Een mooi voorbeeld van een Israëlische tech-startup met een duidelijke sociale tak is Orcam. Orcam is het initiatief van de mannen achter Mobileye, de in Jeruzalem gevestigde startup die zich richt op visuele assistentie voor stuurprogramma’s en in 2017 voor vele miljarden werd overgenomen door Intel. Hun nieuwe startup gebruikt technologie om mensen met een visuele beperking zelfstandig te helpen leven. De MyEye 2.0, een draagbaar apparaat, levert geluid en kan op een bril worden bevestigd. Mobileye is een eyecatcher in Israël, maar is zeker niet het enige initiatief dat opereert op het snijvlak tussen tech en sociaal ondernemen.

Wie aan Israël denkt, denkt al gauw aan conflict. Veel mensen associëren het land niet direct met innovatie, technologie of sociaal ondernemen. Naor Gilon en Ran Natanzon pleiten daarom om Israël te benaderen als ieder ander land: een plek met grote uitdagingen en vol gedreven ondernemers die geen uitdagingen uit de weg gaan.