Artikel uit Knack – 20 mei 2015 – door Ann PEUTEMAN en Han RENARD
Psycholoog Paul Verhaeghe (hoogleraar klinische psychologie aan UGent) laat zijn licht schijnen over autoritaire professoren, datingsites en het slechte rapport van veel mannelijke studenten. ‘In de toekomst zullen steeds meer mannen een lagere positie innemen terwijl steeds meer topfuncties naar vrouwen zullen gaan.’
In uw boeken schrijft u dat mannen in wezen bang zijn voor vrouwen. Hoe komt dat?
VERHAEGHE: Die angst was wellicht het duidelijkst in de hoogdagen van het patriarchaat. Vanuit een psychoanalytische invalshoek zijn daar twee verklaringen voor. De eerste gaat ervan uit dat de moeder voor haar kind een almachtige figuur is die angst inboezemt en gevreesd wordt. De angst voor de moeder breidt zich later uit naar vrouwen in het algemeen. Dochters kunnen daaraan ontsnappen omdat ze zelf vrouw en misschien ook moeder worden, maar bij zonen wordt die angst net versterkt omdat ze als volwassen man seksueel afhankelijk zijn van de vrouw. Een tweede verklaring vertrekt bij de man zelf. In de westerse cultuur werd seksualiteit eeuwenlang onderdrukt en als verwerpelijk en gevaarlijk beschouwd. De vrouw onder de duim houden was voor mannen de minst moeilijke manier om hun eigen driften in toom te houden. Dus dwongen ze haar om seksloze kleding te dragen en gingen ze soms zelfs over tot genitale verminking. In het Westen zien we zulke dingen nu haast niet meer, maar in de moslimcultuur wel.
Toch hebben ook sommige westerse mannen het nog altijd moeilijk met vrijgevochten vrouwen die ongegeneerd naar een bedpartner op zoek gaan.
VERHAEGHE: Onze visie op seksualiteit is de voorbije decennia ingrijpend veranderd. Het wordt wel eens vergeten, maar jullie zijn eigenlijk de eerste generatie vrouwen die niet bang hoeven te zijn om ongewenst zwanger te worden. Toen ik in de jaren zeventig in Gent studeerde, was de pil voor ongehuwde vrouwen nog niet te verkrijgen. Condooms kon je alleen in een apotheek kopen en sommige apothekers gaven die enkel als je een trouwring droeg. Nu zijn contraceptiva vrij toegankelijk. Veel vrouwen gaan daardoor actief op zoek naar genot en sommige mannen kunnen daar moeilijk mee om.
Hoe bepalend zijn je ouders voor de manier waarop je later zelf in een relatie staat?
VERHAEGHE: Veel mannen nemen tegenover hun vrouw na verloop van tijd dezelfde houding aan als destijds tegenover hun moeder, en het is ook niet uitzonderlijk dat vrouwen op den duur op hun eigen moeder gaan lijken. Al zal dat wellicht verminderen, want ouders zijn vandaag minder bepalend dan vroeger. Mensen van mijn generatie zijn nog echt door hun ouders opgevoed. Mijn vader en moeder hadden samen een zaak en waren allebei constant thuis. In andere gezinnen ging de vader uit werken, maar de moeder was er altijd. Vandaag is dat niet meer het geval. Mijn kleindochter, bijvoorbeeld, heeft het huis al verlaten toen ze zes maanden oud was: sindsdien is ze elke week een dag bij haar ene oma, een dag bij haar andere oma en drie dagen in de crèche. Zoals zoveel kinderen. Ze wordt dus niet alleen door haar vader en moeder opgevoed, maar ook door haar grootouders en de kinderverzorgsters. De invloed van een vader en een moeder is daardoor maar een fractie meer van wat die ooit is geweest.
Anno 2015 zijn de meeste ouders ook veel minder streng. Is dat een goede zaak?
VERHAEGHE: Sinds de jaren zestig, met de seksuele revolutie, de bevrijdingstheologie en de opkomst van antiautoritaire opvoeding, is autoriteit per definitie verdacht. Op zich is het goed dat er een eind is gekomen aan de patriarchale autoriteit. We moeten daar zeker niet naar terug. Alleen zijn we vergeten dat we wel degelijk een vorm van autoriteit nodig hebben. Jonge ouders durven haast geen autoritaire positie meer in te nemen.
In Liefde in tijden van eenzaamheid schrijft u dat een man in bed vooral wil scoren, terwijl seks voor een vrouw vooral een manier is om een relatie te beginnen of in stand te houden. Geen wonder dat zoveel relaties op de klippen lopen?
VERHAEGHE: Tegenwoordig is een relatie geen voorwaarde meer om erotiek en seksualiteit te kunnen beleven. Vroeger was dat anders: je moest getrouwd zijn of toch minstens een vaste relatie hebben. Ondertussen is die koppeling losser geworden en kan een relatie ook op andere gronden dan seksualiteit gebaseerd zijn. Op liefde, bijvoorbeeld. En mensen kunnen seksualiteit ook buiten hun relatie beleven.
Tot nader order is vreemdgaan nochtans niet algemeen aanvaard.
VERHAEGHE: Biologisch gezien zijn mensen niet monogaam, maar tegen beter weten in blijven de meesten van ons exclusiviteit van onze partner verwachten. Er is een nieuw soort dubbelzinnigheid ontstaan: vandaag hebben mensen vaak meer dan één relatie tezelfdertijd, maar van hun partner kunnen ze dat niet verdragen. Terwijl vroeger vooral mannen vreemdgingen, doen vrouwen het vandaag evenveel.
Maar een vrouwelijke DSK is voorlopig nog niet opgedoken.
VERHAEGHE: Misschien niet, maar de mainstreammedia brengen toch steeds meer verhalen over oudere, seksueel actieve vrouwen die ook op verovering gaan. Vijftien jaar geleden was dat nog ondenkbaar en hadden we dat zeker abnormaal gevonden.
Wat zegt het succes van datingsites zoals Tinder over de manier waarop mensen vandaag een relatie beginnen?
VERHAEGHE: Volgens de Amerikaanse socioloog Richard Sennett zijn we tegenwoordig allemaal op zoek naar onszelf via onze genitalia en kan dat nooit goed aflopen. (lacht) Een schitterende uitspraak, vind ik. Hij heeft natuurlijk gelijk: seks is geen middel om jezelf te vinden, maar wel een manier om genot te beleven met een ander. Zo zou het toch moeten zijn. In de praktijk focussen veel mensen op zichzelf en op hun eigen behoeften, en dat verklaart voor een stuk het succes van datingsites. Daarnaast zijn zulke sites gewoon ook een moderne manier om met een potentiële partner in contact te komen.
Op zo’n datingsite kun je een partner zoeken op basis van uiterlijk, opleiding, leeftijd en hobby’s. Levert dat ook de beste match op?
VERHAEGHE: Het blijft altijd een rationeel keuzeproces: je vinkt die kenmerken aan die je belangrijk vindt. Zulke rationele afwegingen werken prima als je een grasmaaier wilt kopen, maar niet om je liefdespartner te vinden, want dat is een emotionele keuze die in de eerste plaats op buikgevoel berust. Rationeel gezien is de beste keuze trouwens alleen blijven. Geef mij eens één rationeel argument om een relatie met iemand te willen beginnen?
Een relatie is handig om de huur te delen?
VERHAEGHE: Dat kun je beter met een vriend of familielid doen dan met een partner.
Om samen een kind op te voeden?
VERHAEGHE: Dat is een zuiver emotioneel argument! Rationeel beschouwd bezorgt een kind je meer ellende dan iets anders. Daar zijn heel veel studies over. Mocht de beslissing om kinderen te krijgen alleen maar rationeel zijn, dan was het probleem van de exploderende wereldbevolking meteen van de baan.