ACHT KRITISCHE VRAGEN AAN KRIS VERBURGH

Uit Weekend Knack 18 november 2015 – door Linda Asselbergs

De eerste mens die 135 jaar zal worden, is al geboren. Meer nog,
geen enkele natuurwet staat onsterfelijkheid in de weg. Aan krasse uitspraken geen gebrek in ‘Veroudering vertragen’, waarin nutrigerontoloog Kris Verburgh een viertrappenplan ontvouwt om ons naar een gezonde (stok)oude dag te leiden.

Van zijn Voedselzandloper, waarin Kris Verburgh komaf maakt met het traditionele model van de voedseldriehoek, gingen er tot op heden zo’n 350.000 exemplaren over de toonbank. Naast bijval oogstte de jonge arts ook kritiek : hij zou zich te veel op hypotheses baseren en selectief bronnen vermelden. Verburgh, het prototype van de gedreven, ascetische wetenschapper : “Logisch dat je commentaar uit conservatieve hoek krijgt als je met nieuwe inzichten komt. Maar veel artsen en professoren staan volledig achter het boek. Ik kijk verder dan Vlaanderen en baseer mij op de theorieën van wereldexperts, verbonden aan de universiteiten van Oxford, Harvard en Yale. Volgens professor Walter Willett van Harvard, een van de meest geciteerde voedingsexperts ter wereld, is de Voedselzandloper volledig consistent met wetenschappelijke bevindingen. Mijn inzichten zijn ook gepubliceerd in Aging Cell, wereldwijd een toptijdschrift op het vlak van veroudering. Ik kan er ook niet aan doen dat bepaalde voedingsdeskundigen in Vlaanderen zich vastklampen aan achterhaalde ideeën. Wat ik zeg is ook niet zo radicaal. Wat is gezonde voeding ? Meer gezonde vetten eten, minder rood vlees en minder koolhydraten. Niet alleen minder snoep en frisdranken dus, maar ook minder brood, pasta en rijst. Maar als je dat zegt, krijg je natuurlijk de hele vlees- en graanindustrie over je heen.”

In zijn nieuwe boek Veroudering vertragen gaat Verburgh veel verder. De eeuwige jeugd is niet langer iets waarvoor je zoals Faust je ziel aan de duivel moet verkopen. Acht vragen die de leek zich daarbij kan stellen.

1. Wij leven allemaal met het idee van sterfelijkheid : net als de rest van de natuur zijn we gedoemd om te vergaan. Niet zo, als we u mogen geloven.

Kris Verburgh : Veroudering is niet opzettelijk voorgeprogrammeerd. Er zijn geen verouderingsgenen die ervoor zorgen dat wij plaats moeten maken voor jongeren. Eigenlijk is veroudering een kwestie van evolutionaire verwaarlozing: we verouderen omdat de natuur geen reden had om ons oud te laten worden. Een oermens die 30.000 jaar geleden werd geboren was vóór zijn dertigste meestal al van ontbering gestorven of verongelukt. Een genmutatie om hem honderdvijftig jaar te laten worden, was dus totaal overbodig. Meer nog, ze is weggeselecteerd omdat ze ten koste van iets anders zou gaan. Maar nu liggen de kaarten anders. Doordat onze maatschappij veiliger en welvarender is geworden, heeft elke mutatie waarmee een kind honderd jaar kan worden wél nut. Dat is één van de redenen waarom de levensverwachting elke dag met gemiddeld zes uur toeneemt. Na een week heb je er dus een extra weekend bij.

2. Is de natuur een boekhouder ?

Een verdraaid goede boekhouder zelfs. Neem nu muizen: in gevangenschap worden die gemiddeld twee jaar oud. In het wild worden ze snel opgegeten, of vriezen ze dood. Daarom zorgt de natuur ervoor dat ze minder in hun lichaamsonderhoud investeren en des te meer in voortplanting. Omdat negentig procent van de muizen sterven vóór ze één jaar worden, hebben ze veel seks en verouderen ze snel. Anderzijds zijn sommige organismen zelfs onsterfelijk. Poliepen bijvoorbeeld, die zich ongeslachtelijk voortplanten. De lichaamscellen in een poliep hebben immers het potentieel om een nieuwe poliep te vormen. Die cellen mogen dus niet verouderen omdat de nieuwe poliep jong moet zijn. Er is een duidelijke relatie tussen voortplanting en levensverwachting.

3. Verouder je sneller als je meer seks hebt ?

Nee, zo simpel is het niet. Het zijn de geslachtshormonen die maken dat onze levensduur beperkt is. Maar of je seks hebt of niet, die geslachtshormonen blijven in het lichaam circuleren. Als je wil dat ze er niet meer zijn, moet je je laten castreren. Eunuchen leven vijftien à zeventien jaar langer dan een gemiddelde man. Een tamelijk drastische ingreep, dat wel. Wanneer begint een mens te verouderen? Vaak denkt men: vanaf je dertigste, dan verschijnen de eerste rimpeltjes en grijze haren. Maar die hebben tijd nodig om te ontstaan. In feite beginnen mensen te verouderen vanaf hun elfde jaar. De eerste maanden na de geboorte is het mortaliteitsrisico hoog, daarna begint het te dalen. Naarmate een kind groeit wordt het sterker en gezonder. Je kunt stellen dat het tot zijn elfde levensjaar almaar jonger wordt. Als de kans om te sterven op dat punt constant zou blijven, dan zou dat kind duizend jaar kunnen worden. Maar vanaf elf jaar begint het mortaliteitsrisico ineens te stijgen. Omdat het kind in de puberteit komt en geslachtshormonen begint te produceren, wordt zijn quasi onsterfelijke lichaam er een dat maar ongeveer tachtig jaar kan worden.

4. Wie wil er nu in hemelsnaam duizend jaar worden ? Functioneren de meeste mensen ook niet het best met een deadline in het verschiet ?

Voor alle duidelijkheid: er zijn bekende wetenschappers die stellen dat we vijfhonderd of duizend jaar kunnen worden, maar zelf zal ik al blij zijn als ik een gezonde negentigplusser wordt. Maar goed, ze worden momenteel ontwikkeld, de nieuwe technologieën die veroudering niet enkel afremmen, maar zelfs omkeren. Hoe dan ook is de levensduur de laatste honderd jaar bijna verdubbeld, van veertig tot tachtig jaar. Mensen hebben zich daaraan aangepast. Ik zie een langere levensduur vooral als een kans om een interessanter leven te leiden. Het kan zijn dat mensen tijdens hun leven meerdere keren op micropensioen gaan, een soort sabbatical nemen, zeg maar, een nieuwe opleiding volgen en dan gedurende de volgende jaren een nieuwe job doen voor ze opnieuw met pensioen gaan. Anderzijds zijn mensen het gelukkigst als ze helemaal meegesleept worden door een bezigheid. Dan maakt het niet uit of je honderdvijftig jaar wordt, de gelukkigste momenten zijn de tijdloze momenten, als je je eigen sterfelijkheid vergeet.

5. Stel, een mens wordt geboren met een genmutatie die hem in staat stelt om honderdvijftig jaar te worden. Blijft hij dan langer kind of hoe zit dat ?

Hij blijft vooral langer gezond. Wat we nu zien, is dat we gemiddeld langer leven dan vroeger, maar vroeger chronisch ziek zijn. Daarvoor hoef je je nog niet echt slecht te voelen; een hoge bloeddruk, prediabetes of verhoogde vetwaarden in het bloed volstaan. De bedoeling is om door een gezonde levensstijl tot een aanzienlijke compressie van de periode van het ziek zijn te komen. Dat betekent niet dat je nooit een hartaanval zult krijgen, maar wel dat je die twintig jaar later zult krijgen. Wat we nu zien is dat er los van elkaar onderzoeken gebeuren naar verouderingsziekten als hart- en vaatziekten, diabetes en alzheimer. Nog beter is dat er meer fondsen verzameld zouden worden voor onderzoek naar veroudering op zich, omdat dat mechanisme aan de basis van al die ziektes ligt. De opstapeling van eiwitten in onze cellen speelt een rol bij het ontstaan van alzheimer en parkinson, maar veroorzaakt ook verharde bloedvaten en dus hart- en vaataandoeningen. Het is mogelijk dat we in de toekomst bijvoorbeeld een alzheimervaccin zullen vinden dat helpt tegen de eiwittenopstapeling in de hersenen of een cross-link breaker die de bloedvaten opnieuw soepel maakt. Maar ik geloof sterk in preventie. Mensen die op middelbare leeftijd drie keer per week beginnen te wandelen hebben volgens een studie tweeënzestig procent minder kans om alzheimer te krijgen. Door het eten van groene bladgroenten kun je je hersenen tot elf jaar langer jong houden. Daar zou veel meer onderzoek naar moeten gebeuren. We geven miljarden euro’s uit aan medicatie die de ziekte van Alzheimer amper vertraagt, terwijl een fractie van die bedragen wordt besteed aan preventie.

6. Dokter Lecompte beweerde dat hij met de hulp van vitaminesupplementen duizend jaar zou worden. Hij werd uiteindelijk maar negenenzeventig. Slikken of niet, voedingssupplementen ?

Uit veel studies blijkt dat grote hoeveelheden antioxidanten zoals de vitamines A, C en E slikken de levensduur niet verlengt, integendeel. Dat komt doordat je met de inname ervan bepaalde verdedigings-en herstelmechanismen in de cellen uitschakelt. Dat is het principe van de hormesis : licht toxische stoffen zoals bijvoorbeeld in broccoli kunnen net gezond zijn doordat ze herstelmechanismen activeren. Dat is ook de reden dat sport gezond is: je beschadigt het lichaam en die lichte schade maakt dat je lichaam zich beter gaat beschermen tegen andere beschadiging zoals veroudering. Wat gezond en ongezond is, is niet zo simpel als we denken. Ook de kwestie van de supplementen is zeer complex. Het westers dieet maakt dat veel mensen overgewicht hebben, maar tegelijk chronisch ondervoed zijn doordat ze bepaalde micronutriënten missen. Vitamine D, bijvoorbeeld, haal je moeilijk uit voeding. Hetzelfde met jodium, we eten lang niet genoeg vis en zeewier. Vijfenzeventig procent van de westerlingen heeft een tekort aan magnesium. Veel supplementen bevatten te lage doses of de verkeerde vorm van een micronutriënt: magnesiumoxide wordt bijvoorbeeld nauwelijks opgenomen, in tegenstelling tot magnesiummalaat. Maar de beste manier om micronutriënten in te nemen is via een gevarieerde gezonde voeding.

7. U besteedt veel aandacht aan het verband tussen overgewicht en veroudering. Wat met de onderzoeken die uitwijzen dat mensen met een licht overgewicht langer leven dan extreem magere mensen ?

Als je kijkt naar de groep met ondergewicht, dan zitten daar ook mensen bij met gezondheidsproblemen die maken dat ze gewicht hebben verloren: kanker, tbc, hiv, misschien wel zonder het te weten. Dan is het logisch dat de sterfte in die groep hoger ligt. Anderzijds is er een duidelijk verband tussen overgewicht en diabetes, de laatste dertig jaar is dat probleem verdrievoudigd. Maar je gewicht zegt niet alles. Ook belangrijk is waar het vet zich bevindt bij een persoon met overgewicht. Vet rond de organen is veel ongezonder dan onderhuids vet. Maar als je kijkt naar de groep van de honderdplussers, daarvan heeft quasi niemand last van overgewicht. De richtlijnen op het gebied van gewichtsverlies waren lang verkeerd. Eén calorie was één calorie, of die nu van een steak kwam of van broccoli. Maar als je voeding reduceert tot een optelsom van calorieën, verlies je uit het oog dat de westerse voeding ons metabolisme herprogrammeert, zodat we na een maaltijd snel opnieuw honger hebben. Ook het verslavend effect is niet te onderschatten: vetten, suikers en smaakstoffen misleiden het beloningscentrum in de hersenen, waardoor we blijven eten. Het gaat niet enkel over hoeveel calorieën we eten, maar ook over wat we eten.

8. We zijn al met zovelen op deze planeet. Wat als daar nog een paar miljoen honderdplussers bijkomen ?

Alles hangt af van de termijn waarop je het bekijkt. De volgende honderd jaar zal de wereldbevolking inderdaad toenemen, van zeven tot elf miljard. Maar we staan voor een demografische revolutie: op een termijn van driehonderd jaar zal de bevolking aanzienlijk afnemen. Nu al zien we dat het wereldwijde geboortecijfer, ontwikkelingslanden inbegrepen, 2,36 is. Dat ligt al behoorlijk dicht bij de 2,1 kind per vrouw die nodig is om de bevolking in stand te houden. Mensen studeren langer, zijn beter opgeleid, nemen minder kinderen. Volgens sommige wetenschappers kan de mensheid op lange termijn uitsterven doordat we te weinig kinderen krijgen. Mensen ouder laten worden kan deze demografische catastrofe afwenden. Hoe dan ook zullen ze in de toekomst steeds langer en gezonder leven. Grote bedrijven zoals Google verzamelen momenteel de beste wetenschappers ter wereld om methodes te bedenken om veroudering af te remmen. En zoals onderzoek aantoont, is de levensduur verlengen niet zo moeilijk als we vroeger dachten.

“Veroudering vertragen” is uitgegeven bij Prometheus/Bert Bakker, 19,95 euro.