“Aus der Geschichte der Völker können wir lernen, das die Völker aus der Geschichte nichts gelernt haben.”
[Georg Hegel 1770-1831]
“Net na de oorlog was er niets dan lof voor de Nederlandse koningin Wilhelmina. Pas in de decennia daarna zwol de kritiek aan: hoe kon het dat Wilhelmina vanuit Londen amper sprak over het lot van de Joden?“ aldus NRC krant gisteren.
Koning Willem-Alexander van Nederland erkende in een herdenkingsrede de vermeende onverschilligheid van zijn overgrootmoeder voor het lot van Nederlandse joden tijdens de Holocaust.
De ongekende publieke erkenning kwam maandag tijdens de jaarlijkse toespraak tijdens de nationale herdenkingsceremonie in Amsterdam voor Nederlandse slachtoffers van gewapende conflicten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. De koning sprak daar voor het eerst.
Het betrof koningin Wilhelmina, wiens regeerperiode eindigde in 1948. Ze verwees slechts drie keer naar de vervolging van joden in 48 radiotoespraken tijdens haar ballingschap in het Verenigd Koninkrijk – allemaal in algemene termen en na vermelding van andere wreedheden die de algemene bevolking hadden geteisterd.
De Nederlandse koning zei ondermeer:
Medemensen, medeburgers in nood, voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat. Oorlog werkt generaties lang door. Nu, 75 jaar na onze bevrijding, zit de oorlog nog steeds in ons. Het minste wat we kunnen doen is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is.
Nanda van der Zee, schrijft in haar boek Om erger te voorkomen (1997), over het vertrek van Koningin Wilhelmina en het voltallige kabinet, de gevolgen die dit had voor het landsbestuur, de mate van collaboratie van Nederlandse ambtenaren en de hieruit voortvloeiende hachelijke positie van onder meer de Joden in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Zij zei over de vlucht van de koningin naar Engeland in mei 1940 en haar opvallend stilzwijgen tijdens de oorlog:
Men zou zich af kunnen vragen waarom deze zeer geïnformeerde koningin met al haar Duitse familieconnecties, die het radiomedium hoog aansloeg als middel om haar volk te bereiken, er niet alles aan heeft gedaan om haar volk via Radio Oranje in verband met de Joden tegen de bezetter te waarschuwen, liefst week in week uit. Zij immers had de mogelijkheid daartoe.
De nazi’s en lokale medewerkers vermoordden 75% van de vooroorlogse Joodse bevolking van Nederland van 140.000 – het hoogste sterftecijfer in het door de nazi’s bezette West-Europa. De gemeenschap heeft haar aantal nooit aangevuld.
In januari verontschuldigde premier Mark Rutte zich voor het falen van de oorlogsregering van zijn koninkrijk tegen de joden. Zijn verontschuldiging was de eerste door een zittende premier van Nederland en volgde meerdere pleidooien van Joodse gemeenschapsleiders voor een mea culpa.
Nederland had een felle verzetsbeweging tegen de nazi-bezetting en 5.778 Rechtvaardige onder de Volkeren, niet-Joden die Joden van de Holocaust redden. Het land heeft aldus op één na hoogste aantal redders na de 6,992 reddingswerkers in Polen, waar vóór de oorlog 3,3 miljoen Joden woonden.