De term ‘nederzettingenblokken’ wordt al sinds het begin van de jaren negentig in het Israëlisch-Palestijnse theater gebruikt, maar kwam tijdens het presidentschap van Bill Clinton algemeen in gebruik in vredestichtingen in het Midden-Oosten.

Clinton hoopte een vredesverdrag te sluiten door de Israëlische premier Ehud Barak en de leider van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie Yasser Arafat in 2000 te ontvangen in Camp David II. Clinton legde uit hoe de blokken passen in zijn plannen voor een vredesakkoord:

… Palestijnse soevereiniteit Boven Gaza, de overgrote meerderheid van de Westelijke Jordaanoever, moet de opname van nederzettingenblokken in Israël, met als doel het aantal kolonisten in Israël te maximaliseren en tegelijkertijd de landruil tot een minimum te beperken om Palestina levensvatbaar te maken, een geografisch aangrenzende staat moeten zijn. Nu zou het land dat aan Israël is geannexeerd in nederzettingenblokken zo min mogelijk Palestijnen moeten omvatten, in overeenstemming met de logica van twee afzonderlijke thuislanden. En om de overeenkomst duurzaam te maken, denk ik dat er enkele territoriale swaps en andere regelingen moeten zijn.

Volgens de plannen van Clinton en soortgelijke plannen zouden Israëli’s die buiten de blokken wonen ofwel binnen de nieuwe grens worden verplaatst, of mogelijk de mogelijkheid krijgen om onder Palestijnse heerschappij te blijven en te leven.

Maar wat zijn de blokken?
Semantisch wordt een ‘blok’ gedefinieerd als een combinatie van personen, groepen of naties die een eenheid vormen met een gemeenschappelijk belang of doel.

In de context van het vredesproces zouden de grootste Israëlische nederzettingenblokken – geconcentreerde clusters van gemeenschappen – in elk vredesproces behouden blijven en deel gaan uitmaken van soeverein Israëlisch grondgebied.

Deze blokken vormen de overgrote meerderheid van de joden op de Westelijke Jordaanoever, met ongeveer 84% die in de zes grootste van dergelijke blokken woont. Omdat veel van deze blokken grenzend aan of in de buurt van de Groene Lijn liggen, worden deze in Israël soms de ‘consensusnederzettingen’ genoemd.

Alle vredesbesprekingen over de definitieve status tussen Israëli’s en Palestijnen hebben voorzien dat de grens van Israël zou worden uitgebreid en die nederzettingenblokken zouden omvatten .In ruil daarvoor zouden de Palestijnen een gelijkwaardig gebied krijgen in wat nu Israëlisch grondgebied is, in wat een landruil zou zijn. Daarover later meer.

Waar zijn deze nederzettingenblokken precies?
Momenteel zijn de grootste nederzettingenblokken Gush Etzion en Beitar Illit (beide ten zuiden van Jeruzalem), Givat Zeev (ten noorden van Jeruzalem), Maale Adumim (ten noordoosten van Jeruzalem), Modiin Illit (centraal Israël) en Ariel (verder naar het noorden, nabij Nablus).

Kleinere blokken zijn Hebron, de South Hebron Hills, de Jordaanvallei, Sha’ar Binyamin en andere.

Wat betekent ‘consensus’ over de nederzettingenblokken?
Er is inderdaad een algemene consensus dat de dichtbevolkte blokken nederzettingen gelegen in gebieden nabij de Groene Lijn deel zullen blijven uitmaken van Israël in elk vredesakkoord met de Palestijnen. Deze blokken beslaan ongeveer vijf procent van de Westelijke Jordaanoever, maar bevatten ongeveer 80 procent van de gehele nederzettingenbevolking.

Een blik op de terugtrekking uit Gaza in 2005 is leerzaam. Een nederzettingenblok dat werd ontmanteld, was Gush Katif, waar ongeveer 8600 Israëli’s die in 17 nederzettingen woonden, werden geëvacueerd in hartverscheurende taferelen.

Het Israëlische debat over die terugtrekking ging niet alleen over de mogelijkheid dat Hamas de strook zou overnemen, maar ook of Israëliërs uiteindelijk in de strook zouden blijven wonen na een definitief vredesakkoord. Gush Katif had niet de bredere consensusondersteuning die de blokken op de Westelijke Jordaanoever hebben.

Die consensus omvat niet alleen de rechter- en linkervleugel van Israël, maar ook de VS en zelfs de Palestijnen. Israëlisch links maakt al lange tijd deel uit van de consensus. Voorbeelden hiervan zijn het Geneva Initiative onder leiding van Yossi Beilin, dat veel prominente linksen omvat, zoals voormalig Peace Now-directeur Mossi Raz.

In 2018 riep Labour Party MK Eitan Cabel zijn partijcollega’s op om ‘nuchter te worden’ en het behoud van het nederzettingenblok op te nemen in het Labour-platform. In Amerika geniet het concept van Israël dat de nederzettingenblokken opneemt ook tweeledige steun. In 2009 zei staatssecretaris Condoleeza Rice dat geen enkele Israëlische leider een vredesovereenkomst kan aanvaarden die de grote nederzettingenblokken uitsluit.

Het meest verrassend is dat de voormalige president Jimmy Carter, die algemeen wordt gezien als vijandig tegenover elke Israëlische aanwezigheid op de Westelijke Jordaanoever, ook zijn steun uitsprak voor de claim van Israël op enkele nederzettingenblokken.

Carter bezocht Gush Etzion in 2009 en vertelde verslaggevers daarna dat het ‘voor altijd’ in Israëlische handen moest blijven:

Dit specifieke nederzettingsgebied [Gush Etzion] is er niet een waarvan ik me voorstel dat het ooit zal worden verlaten of veranderd worden in Palestijns grondgebied. Dit maakt deel uit van de nederzettingen die dichtbij de lijn van 1967 liggen en ik denk dat ze hier voor altijd zullen zijn.

Wat betreft de Palestijnen, hun officiële aanwezigheid in Camp David II en in besprekingen door de jaren heen, inclusief het vredesaanbod van premier Ehud Olmert, toonden aan dat ze partij waren bij het idee van Israëls handhaving van de nederzettingenblokken. De Palestijnen en andere Arabische leiders hebben openlijk over het concept gesproken.

Toekomstige overwegingen
De term ‘schikkingsblok’ wordt gebruikt omdat het een nauwkeurige beschrijving geeft die door alle betrokken partijen wordt gebruikt. De blokken zelf zijn maar een deel van de zeer complexe, gecompliceerde en ingewikkelde situatie tussen de Israëli’s en Palestijnen.

Hoewel de term ‘nederzettingenblok’ geen juridische status heeft, is het een flexibele en aanvaardbare beschrijving die wordt gebruikt om beleid en planning voor toekomstige onvoorziene gebeurtenissen te formuleren terwijl men de realiteit ter plaatse aanpakt. Hoe vredesinspanningen verlopen, valt natuurlijk nog te bezien.