1ste deel van interview met Alicja Gescinska – door Ilse Degryse – Knack 8 juli 2015
Wat zouden jongeren van 18 jaar moeten lezen, beluisteren, bekijken, bezoeken en meemaken? Welke culturele bagage is onontbeerlijk voor een waardevol leven? – Die vragen leggen we deze zomer voor aan een select kransje boeiende en succesvolle mensen. De Pools-Gentse filosofe Alicja Gescinska trapt de reeks af. ‘Reizen vind ik ontzettend overschat. Als je achttien bent, moet je vooral jezelf inwendig verrijken. Daar hoef je niet ver voor te lopen.’
‘Als ik nu op mijn 34e een raad zou moeten geven aan mijn achttienjarige zelf van toen, dan zou het zijn om meer te doen, om actiever te zijn. Om mijn brein meer te stofferen, om meer te lezen, om meer naar muziek te luisteren. ‘Sta met ernst en toewijding in het leven, beste Alicja,’ zou ik zeggen, ‘je weet immers nooit hoeveel tijd je nog hebt. En als je een zee van tijd hebt, dan kun je ook een zee van dingen doen. Wacht niet!’ Ik heb me lang onsterfelijk gewaand, tot ver in mijn tienerjaren. Pas bij de vroege dood van mijn vader – hij is op zijn 60e gestorven aan pancreaskanker, ik was toen 28 – heb ik beseft dat het leven geen uitstel verdraagt. Nu zit hij altijd in mijn achterhoofd als ik mijn dagen plan. Ik wil echt ten volle geleefd hebben en geen tijd meer door mijn vingers laten glippen, zoals ik deed toen ik een tiener was.’
1. BEZOEK HET ZWANENMEER VAN PJOTR ILJITSJ TSJAIKOVSKI (1875-76)
Opera, klassieke muziek en ballet: het klinkt voor achttienjarigen misschien highbrow en onbetaalbaar, maar die gedachte moeten ze snel uit hun hoofd bannen. Die kunstvormen zijn meestal goed gesubsidieerd, zeker als je jong bent kun je voor een appel en een ei kaartjes op de kop tikken. Profiteer daarvan. Ik heb rond mijn vijfentwintigste het ballet Het Zwanenmeer van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski gezien in het Nationaal Theater in Warschau. Ik heb toen kippenvel gehad op plekken op mijn lichaam waar ik niet eens van wist dat je er kippenvel kon krijgen. Die voorstelling heeft zo veel met me gedaan, de volgende dag was ik er echt psychisch en fysiek moe van. Wat ik er zo bijzonder aan vond? Vele dingen. Eerst en vooral leveren die prima ballerina’s topprestaties, ze zijn als atleten op de Olympische Spelen. Jaren en jaren hebben ze gewerkt om die moeilijke bewegingen met kracht en precisie te kunnen uitvoeren en dat zie je dan voor je ogen gebeuren. Het is wonderlijk. Daarnaast is er het verhaal dat je opslorpt. En er is de muziek! Ik zou jonge mensen zo hard willen aanraden om klassieke muziek in hun leven binnen te laten. Meer zelfs: ik vind dat muziek op het curriculum van het middelbaar onderwijs zou moeten staan. Dat vind ik niet minder belangrijk dan wiskunde, integendeel zelfs. Ik kreeg vijf, zes uur wiskunde per week in de humaniora. Als ik zie hoe weinig ik daar nog van gebruik in mijn dagelijks leven. Je hebt helemaal geen moeilijke algoritmes of integralen nodig om je boodschappenlijstje te berekenen. Terwijl: ik ken geen mens met wie muziek niet elke dag iets doet en toch begrijpen we er zo weinig van. Idealiter leer je ook een instrument bespelen. Ik ben op mijn twintigste pas begonnen met pianolessen. Ik hield het aanvankelijk niet voor mogelijk dat het me ooit zou lukken om mijn vingers soepel over die toetsen te laten glijden. De voldoening die ik voelde toen ik daar een beetje in begon te slagen… een gelukzaligheid was het, die met geen woorden te beschrijven valt.
2. LEER EEN VREEMDE TAAL
Je kunt het vandaag niet meer maken om strikt eentalig te zijn, vind ik. Momenteel woon en werk ik in de Verenigde Staten, ik geef les en doe onderzoek aan Amherst College in Massachusetts. Amerikanen denken dat ze overal aan de bak kunnen met hun Engels en voelen totaal geen behoefte om een vreemde taal te leren. Dat vind ik zo beperkend. Vlamingen zijn over het algemeen wel goed in talen, hen zou ik daarom aanraden om ook eens een kleine taal te proberen, zoals het Pools of het Servisch. Dat lijkt niet erg nuttig op het eerste gezicht, maar in elke taal zit een schat van kennis. Elke taal die je leert, is een nieuw avontuur dat je binnenstapt. Je leert er niet enkel de buitenwereld, maar ook jezelf beter in kennen. Hoe meer talen je kent, hoe meer mens je bent. Dat lijkt me voor een achttienjarige verrijkender dan op wereldreis te gaan. Reizen vind ik ontzettend overschat. Het heeft ook iets imperialistisch: wij gaan naar mensen op hun rijstveld kijken zoals naar aapjes in de zoo, ‘omdat dat een goeie ervaring is die we per se willen opdoen’. Als je achttien bent, moet je vooral jezelf inwendig verrijken. Daar hoef je niet ver voor te lopen.
3. STAP HET HOLOCAUSTMONUMENT IN BERLIJN BINNEN
Maar als ik dan toch een achttienjarige op reis zou moeten sturen, dan zou het richting Berlijn zijn om er door het Holocaustmonument te stappen. Toen ik het monument op afbeeldingen zag, dacht ik er niet veel goeds van: gewoon een collectie van ongelijke betonblokken. Maar het is meer dan een monument, het is een publieke ruimte en ook een kunstwerk. Een kunstwerk waarin je moet participeren om het te vatten. Als je eenmaal tussen de betonblokken begint te stappen, overkomt je iets. Het ene moment zit je in het hartje van bruisend Berlijn, en plots zink je als het ware weg in een zee van losstaande betonblokken die je dreigen te verzwelgen. Het is een enorm vervreemdende ervaring: je raakt gedesoriënteerd en geïsoleerd en wordt geconfronteerd met je eigen gedachten, met heden en verleden. Dat monument heeft een diepere indruk op me gemaakt en me grondiger over de Holocaust doen nadenken dan verschillende documentaires, films of vertellingen over de verschrikkingen van de Holocaust.
4. GA NAAR EEN STABAT MATER LUISTEREN
Het Stabat Mater is een middeleeuws gedicht over het lijden van Moeder Maria om de dood van Jezus Christus. Verschillende componisten hebben dat op magistrale wijze op muziek gezet. Het is een christelijke tekst, maar dat doet er niet toe want het lijden maakt deel uit van ieders leven. Ik kan me niet voorstellen dat je naar een Stabat Mater gaat luisteren en dat je er niet door bewogen wordt. Als ik er een cd van opleg, duurt het geen tien minuten voor ik de tranen voel opkomen. Mijn favoriete Stabat Maters zijn die van Rossini en Szymanowski, maar ook Pergolesi, Vivaldi en Verdi hebben prachtige versies gecomponeerd. Ga bij voorkeur live luisteren.
5. DUIK IN DE RING DES NIBELUNGEN VAN RICHARD WAGNER (1848-1874)
Dit is zijn bekendste opera, en eigenlijk zijn het er vier: Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung. Door velen w
orden ze als aartsmoeilijk weggezet, je zou al haast een half genie moeten zijn om er iets van te begrijpen. Ik verwacht zeker niet dat een achttienjarige er één keer naar luistert en meteen alles snapt. Dit is inderdaad een gelaagd werk dat tijd vraagt. Het is net als met de liefde, die kun je ook niet meteen en ten volle vatten en precies daarom kun je er maar beter vroeg aan beginnen. De Ring des Nibelungen barst van de symboliek. Misschien vind je het op het eerste gezicht maar een stom verhaal over een dwerg die goud van nimfen steelt, daar een ring mee smeedt die hem macht verleent en daarmee dan een hele hoop ellende over alles en iedereen haalt. Maar lees en herlees het, luister en herbeluister, wees geduldig en je zult zien dat de hele kosmos en alle menselijke verhoudingen er in vervat zitten. De Ring des Nibelungen is een werk dat met je meegroeit. Ik weet dat het mijn hele leven bij me zal blijven. Ik kijk er nu al naar uit om er op mijn tachtigste naar te luisteren.