Wat is de andere kant van wat werkelijk geweest is?
Mijn moeder zei altijd: de andere kant van wat geweest is, is wat niet geweest is.
En mijn vader: de andere kant van wat geweest is, is wat nog komt.
Toen we elkaar toevallig ontmoetten in een visrestaurantje in Tiberias, aan de oever van het Meer van Galilea, veertien jaar later, heb ik het aan Jardenea gevraagd. In plaats van mij te antwoorden, barstte ze uit in haar klaterende lach, de lach die alleen meisjes hebben die graag meisjes willen zijn en héél precies weten wat wel en wat niet meer kan, stak een sigaret op en zei: het omgekeerde van wat geweest is, is wat er had kunnen zijn als er geen leugens en geen angst hadden bestaan.