De Verlichting zorgt voor emancipatie

Vanaf 1713 komen de Spaanse Nederlanden in handen van de Oostenrijkse Habsburgers. De keizers in Wenen stellen zich doorgaans toleranter op tegenover de Joden: een beperkte Joodse aanwezigheid wordt dus onder bepaalde voorwaarden toegestaan. In Antwerpen gaat men er zelfs toe over Joden in te schrijven in het poortersboek: dit valt Abraham Arons als eerste te beurt. De Oostenrijkse autoriteiten stellen echter kritische vragen over deze Antwerpse praktijk. De lokale gezagsdragers verdedigen hun houding door er bijvoorbeeld op te wijzen dat het maar om vijf of zes gezinnen gaat, die zich bovendien goed gedragen en de ziel van de Antwerpse handel uitmaken. Ze gaan echter niet zover hen ook volledige burgerrechten toe te kennen.
De Oostenrijkse keizers stellen zich verdraagzamer op naarmate ze meer onder de invloed raken van de ideeën van de Verlichting. De grote doorbraak voor de Joden komt er door de Toleranz-besluiten van keizer Jozef II in 1782. Hierdoor krijgen de Joden voor het eerst het recht hun godsdienst openlijk te belijden en actief deel te nemen aan het economische en openbare leven. Ze zijn echter onderworpen aan de betaling van Schutzgeld om hun veiligheid te garanderen en ze mogen nog geen synagoges bouwen. De kleine Antwerpse gemeenschap kan zich voor het eerst met een zekere vrijheid ontplooien.
De daaropvolgende decennia zijn een woelige periode in de geschiedenis van onze gewesten: in deze jaren gaat de maatschappelijke positie van de Joden er geleidelijk aan verder op vooruit. Nadat de antireligieuze furie van de Franse Revolutie is uitgewoed, brengt de Franse overheersing immers volledige burgerrechten mee voor de Joodse inwoners. Napoleon laat op de burgerlijke stand een ‘Jodenregister’ aanleggen. Een rapport van 1810 maakt melding van slechts 49 Joden in het Twee-Netendepartement, waarvan Antwerpen de hoofdplaats was. Een officiële telling uit 1817, uit de Hollandse periode, maakt dan weer gewag van 38 Joodse gezinnen in Antwerpen: hun aantal blijft dus uiterst beperkt. Maar na eeuwen van onderdrukking en uitsluiting hadden het Verlichtingsideaal uit de 18de eeuw en de Franse Revolutie maatschappelijke gelijkheid voor de Joodse minderheid gebracht.