Zie altijd de zonzijde – G.W. Leibniz

(…) alles is Gods plan … deze opvatting wordt meedogenloos bespot in Voltaires Candide, waarin het opgewekte optimisme van Leibniz belichaamd is in de houding van dr. Pangloss, die een reeks rampen en calamiteiten becommentarieert met: ‘allemaal voor ons bestwil’ ….

In Dostojewski’s De gebroeders Karamazov bestrijdt Ivan de verklaring dat enig kwaad de noodzakelijke prijs is voor het goed dat we hebben. Waarom moeten de onschuldigen lijden?

‘Als iedereen als prijs voor de eeuwige harmonie moet lijden, wat hebben kinderen daar dan mee te maken? Zeg mij dat, alstublieft. Dat zij dienen te lijden en moeten meebetalen aan de harmonie, gaat ieder begrip te boven.’

Als het leed van ook maar één onschuldige de entreeprijs is voor Gods wereld van ‘hemelse harmonie’, dan ‘geef ik het kaartje met alles respect terug’, concludeert Ivan.