Verslagen van Joodse vrouwelijke Poolse verzetsstrijdsters in de Tweede Wereldoorlog

Ze leerden hoe ze dodelijke molotovcocktails konden maken en ze naar Duitse bevoorradingstreinen konden gooien. De meisjes met “Arische” trekken die als niet-Joden konden doorgaan, flirtten met nazi’s – ze propten ze vol met wijn, whisky en gebak voordat ze hen doodschoten.

Toen de nazi’s hun geboorteland Polen bezetten, sloten joodse vrouwen, sommigen nog maar net in hun tienerjaren, zich aan bij het verzet en riskeerden hun jonge leven om het nazi-regime te saboteren.

Ze kregen de bijnaam de ‘gettomeisjes’, maar het label doet geen recht aan de uitdagende, meestal vergeten Oost-Europese Joodse vrouwen in hun tienerjaren en twintiger jaren die, handelend in verzet tegen de nazi’s, de ene na de andere onmogelijke missie ondernamen om de machinerie van de Holocaust en red zoveel mogelijk Joden als ze konden.

Nu, in haar goed onderzochte en meeslepende kroniek ‘The Light of Days’, brengt Judy Batalion deze onbezongen heldinnen op de voorgrond. Ze heeft hun verhalen teruggevonden in dagboeken en memoires die op verschillende manieren in het Jiddisch, Pools en Hebreeuws zijn geschreven, sommige gecomponeerd tijdens de oorlog (een in de gevangenis, op wc-papier en daarna verborgen onder vloerplanken), andere daarna, nog meer opgenomen in mondelinge geschiedenissen. 

Dit groepsportret gaat krachtig tegen de mythe van Joodse passiviteit in, en documenteert meteen de breedte en omvang van Joods activisme in de getto’s – gewapende verzetsgroepen opereerden in meer dan 90 van hen, volgens auteur Batalion – en onderstrepen in het bijzonder de cruciale rol die vrouwen speelden in de strijd om te overleven. Inderdaad, verschillende van de vrouwen wier verhalen mevrouw Batalion vertelt, hielpen ook bij het leiden van de belangrijkste daad van anti-nazi-joods verzet

Getuigen van de brute moord op hun families en buren en de gewelddadige vernietiging van hun gemeenschappen, hielp een kader van Joodse vrouwen in Polen – sommigen nog in hun tienerjaren – om de Joodse jeugdgroepen om te vormen tot verzetscellen om de nazi’s te bestrijden.

Met moed, bedrog en stalen zenuwen betaalden deze ‘gettomeisjes’ Gestapo-bewakers, verstopten revolvers in broden en potten marmelade en hielpen bij het bouwen van ondergrondse bunkersystemen. Ze flirtten met Duitse soldaten, kochten ze om met wijn, whisky en gebak, gebruikten hun Arische uiterlijk om ze te verleiden, en schoten ze vervolgens dood. Ze bombardeerden Duitse spoorlijnen en bliezen de watervoorziening van een stad op. Ze verzorgden ook de zieken en gaven les aan kinderen.

Het cruciale maar vaak over het hoofd gezien verhaal van verzet wordt verteld door Judy Batalion in haar nieuwe boek, “The Light of Days: The Untold Story of Women Resistance Fighters in Hitler’s Ghettos” (William Morrow). Het boek is het resultaat van haar 12-jarige odyssee die door archieven graaft en nazaten van de vrouwen interviewt. Het verscheen onder meer bij Amazon.com.

De onderzoeksvaardigheden die ze bijschaafde tijdens het behalen van een doctoraat in de geschiedenis van de kunst aan de Universiteit van Londen, hielpen haar bij het navigeren door de ontmoedigende uitdagingen van het maken van een samenhangend, feitelijk accuraat verhaal uit de geschiedenis gehuld in mythe en verwaarlozing.

Het boek en een begeleidende uitgave gericht op 10- tot 14-jarigen komen beide uit op 6 april ter ere van de Holocaust Remembrance Day. Regisseur Steven Spielberg heeft gekozen voor het boek voor een film en engageerde Batalion om mee te schrijven aan het scenario.

“Ik was traag met dit boek omdat het zo uitdagend was – emotioneel, intellectueel en praktisch. Ik moest in mijn eentje ongelooflijk moeilijke memoires en getuigenissen lezen”, zei ze in een telefonisch interview vanuit haar huis in New York City.

Batalion, die haar midden twintig in Londen doorbracht en overdag als kunsthistorica en ’s nachts als stand-upcomedian werkte, is geen holocaustgeleerde die gewend is om grafische primaire bronnen te lezen. Ze voelde zich bezwaard door de verhalen van de vrouwen over seksueel misbruik door nazi’s, over soldaten die op joodse baby’s stampten en over massamoorden die voor hun ogen zijn gepleegd.

“Hun verhalen sijpelden in mijn systeem. Ik heb er zo snel mogelijk aan gewerkt,” zei Batalion over haar jarenlange nog steeds voortdurende onderzoek en schrijven.