De nieuwe zedigheid: we worden steeds preutser

Vervolg van artikel uit Knack dd. 10/05/2016 – redactrice Ann Peuteman

Digitaal naakt

Twee jaar geleden ging Laura (22) met twee vriendinnen op vakantie naar Kroatië. Op een afgelegen strandje, waar verder niet veel toeristen kwamen, lag ze elke dag wel een paar uur topless te zonnen. Eerst alleen met haar vriendinnen, na een paar dagen ook met haar Ierse vakantielief. Hij was het die een reeks foto’s van haar maakte toen ze in de avondzon lag te slapen. Als aandenken. Weer thuis ontdekte Laura dat hij die foto’s op zijn reisblog had gezet. Tot haar verbijstering kon iedereen haar blote borsten zien.

De vrees om te figureren in onthullende foto’s die online worden gepost, is misschien wel de belangrijkste reden waarom zo veel mensen zich tegenwoordig kuis proberen te kleden en te gedragen. Doodsbang zijn ze dat iemand stiekem beelden van hen maakt terwijl ze onder de douche staan, in de sauna zitten of halfnaakt liggen te zonnen. Niet zo vergezocht, want onthullende beelden van heel gewone mensen worden wel vaker op het internet gedropt. Soms uit achteloosheid, maar vaak ook om wraak te nemen of iemand onder druk te zetten. Dat het geen sinecure is om zulke beelden weer te doen verdwijnen, weet de voormalige Aalsterse burgemeester Ilse Uyttersprot maar al te goed. Vijf jaar geleden werd ze stiekem gefilmd toen ze op een toren ergens in Spanje seks had met haar toenmalige vriend. Vandaag staat het filmpje nog altijd online. ‘Als iemand beelden post waarop je naakt te zien ben, heb je daar geen verweer tegen’, zegt Herman Konings van trends- en toekomstonderzoeksbureau nXt. ‘Jongeren beseffen dat maar al te goed en dus zorgen ze er zo veel mogelijk voor dat er geen compromitterende foto’s van hen kunnen worden gemaakt. Als dat betekent dat ze niet zonder bovenstukje kunnen zonnen of naakt kunnen zwemmen, is dat maar zo.’

Toch kan de opkomst van het internet die nieuwe zedigheid niet helemaal verklaren. Onze opvattingen over naaktheid zijn ook aan een slingerbeweging onderhevig. ‘Periodes waarin naaktheid en seksualiteit heel zichtbaar aanwezig zijn, worden altijd afgewisseld door periodes waarin die meer worden weggestopt, zoals nu’, zegt seksuoloog Wim Slabbinck. Het is dus geen toeval dat de twintigers en dertigers van vandaag veelal kinderen zijn van babyboomers, de eerste echte seks, drugs & rock-‘n-rollgeneratie. ‘De vaak vrije zeden van die babyboomgeneratie bleven niet duren’, legt Herman Konings uit. ‘In de jaren tachtig werden ze met aids en andere gevaren van seksualiteit geconfronteerd en dat heeft een grote impact gehad op de manier waarop ze hun kinderen opvoedden. Vandaar wellicht dat die nu vaak veel zediger zijn dan hun ouders destijds.’

De drang om kinderen te behoeden voor alles wat van ver naar seks verwijst, is pas echt begonnen ten tijde van de zaak-Dutroux halfweg de jaren negentig. Sindsdien verschijnt er elke maand wel een bericht over een badmeester, jeugdmonitor of sportcoach die zijn handen niet heeft kunnen thuishouden. Het gevolg is dat meisjes van zes verplicht worden om een bikinibovenstukje te dragen, dat vaders amper nog met hun kinderen in bad durven en dat zelfs de voorlichtingsboeken die in de klas worden gebruikt een pak kuiser zijn geworden. Onlangs nog besloot de Koninklijke Belgische Zwembond om gemengde waterpoloteams voor tieners te verbieden. Kwestie van ongewenste aanrakingen onder water uit te sluiten. ‘Zo krijgen kinderen constant de boodschap dat naaktheid iets problematisch is’, zegt Erika Frans van Sensoa. ‘Daardoor voelen ze zich vanzelf onwennig als zijzelf of mensen in hun omgeving bloot zijn, en zijn ze geneigd om zichzelf meer te gaan bedekken.’

Kapitaalkrachtige moslims

Ook de commercie laat zich niet onbetuigd. De Amerikaanse Playboy publiceert sinds kort geen naaktfoto’s meer, Pirelli toont alleen nog ‘artistiek naakt’ in zijn legendarische kalender en de nieuwe ceo van American Apparel heeft bij zijn aantreden meteen aangekondigd dat de modellen in de reclamecampagnes van het modemerk in het vervolg warmer aangekleed zullen worden. ‘Als bedrijven in hun campagnes minder expliciet naakt laten zien, is dat in de eerste plaats uit strategische overwegingen’, zegt Herman Konings. ‘Om te beginnen vormen moslims in het Westen een almaar interessantere afzetmarkt doordat ze kapitaalkrachtiger worden. Bedrijven willen hen dus niet te veel voor het hoofd stoten.’ Ook de toenemende globalisering speelt een rol: ondernemingen die ook voet aan de grond willen krijgen op economische groeimarkten zoals Indonesië, India en delen van het Midden-Oosten, moeten rekening houden met de plaatselijke fatsoensnormen. Toch als ze hun kleren, make-up of rugzakken ook aan hindoes, moslims of stellige katholieken in de Verenigde Staten willen kunnen slijten.

‘De huidige generatie tieners is de eerste die over de hele wereld ongeveer hetzelfde is. Toch wat hun consumptiestijl betreft: ze willen dezelfde spullen, luisteren naar dezelfde muziek, kijken naar dezelfde films en spelen dezelfde games’, zegt Konings. Via online games en andere internetgemeenschappen komen ze ook gemakkelijk in contact met leeftijdgenoten uit pakweg Japan, Egypte of het Amerikaanse Arkansas. Konings: ‘Die jongeren houden dan wel van dezelfde dingen, maar hebben vaak een sterke religieuze overtuiging. Om hen niet te provoceren, houden de meeste westerse tieners rekening met die gevoeligheden en letten ze er bijvoorbeeld op geen verleidelijke of onthullende foto’s van zichzelf door te sturen.’

Hypocriete toestanden

Doordat we ons tegenwoordig zelfs onder de douche en op het strand bedekken, zien we ook steeds minder blote lijven. Toch in het echte leven. Op het internet kun je je zoveel aan naakte mensen vergapen als je wilt. ‘We zijn in een heel hypocriete situatie beland’, zegt Wim Slabbinck. ‘Binnen de vier muren van ons huis hebben we weinig schaamte en kijken we zonder blikken of blozen naar pornografie. Maar zodra we de voordeur achter ons dichttrekken, gedragen we ons zedig en veroordelen we alle naaktheid en seksualiteit. Dat is heel verwarrend. Niet alleen voor kinderen en jongeren, maar ook voor mensen uit andere culturen.’

De naakte lichamen die in de media, reclame of pornografie worden opgevoerd, zijn meestal perfect gevormd en tot in de puntjes verzorgd. Al dan niet dankzij Photoshop. Zelfs foto’s die gewone mensen op sociale media posten, zijn opvallend flatterend en vaak allesbehalve natuurlijk. ‘Constant wordt ons een gefabriceerd beeld voorgehouden van lichamen zonder zweet, beharing, vetrolletjes of rimpels’, zegt Chia Longman. ‘Het gevaar bestaat dan dat sommige jongeren zich daaraan gaan spiegelen.’ Vandaar dat nogal wat jonge vrouwen tegenwoordig pas met hun vriendje willen vrijen als ze uitgebreid hebben gedoucht, volledig zijn onthaard en piekfijn zijn opgemaakt.

‘Het probleem is niet zozeer dat we de hele tijd een ideaalbeeld krijgen voorgeschoteld, maar wel dat er geen weerwoord meer is’, aldus Slabbinck. ‘We zien geen gewone lichamen meer waarmee we onszelf kunnen vergelijken en dus denken we de enige te zijn met een imperfect lichaam.’ Het gevolg is dat veel, vooral jonge mensen hun lichaam nog meer gaan afschermen, waardoor het ideale beeld een almaar grotere impact krijgt.

‘De slinger is te ver aan het doorslaan’, zegt Wim Slabbinck. ‘Het is nooit goed als seksuele gedachten te veel worden verdrongen. Uit de victoriaanse tijd hebben we geleerd dat het verlangen alleen maar groter wordt als naakte lichamen volledig uit het publieke leven worden verbannen. Waarom houden mannen zo van borsten? Omdat ze die alleen maar in de privésfeer of in pornografie kunnen zien.’

De nieuwe zedigheid wakkert niet alleen begeerte aan maar ook angst. Meer en meer mensen zijn ervan overtuigd dat er achter elke hoek een gluurder, fotograaf of pedofiel staat. ‘Zo krijg je geregeld te horen dat je beter geen foto’s van je kinderen op Facebook zet omdat pedofielen die beelden dan stelen en het gezicht van je zoon of dochter op het lichaam van iemand anders plakken’, zegt Erika Frans. ‘Natuurlijk mogen we op dat vlak niet naïef zijn. Maar nu zijn we de naïviteit wel heel ver voorbij. We worden zo langzamerhand paranoïde.’