De hiervoor geschetste maatschappelijke ontwikkelingen waren mogelijk dankzij belangrijke veranderingen in het westerse denken, bekend als de Verlichting. Daarin deden nieuwe politieke ideeën opgang, zoals het recht op vrijheid van meningsuiting, vrije uitoefening van welke godsdienst dan ook en het recht op gelijkwaardig burgerschap voor iedereen. In het kielzog van de Franse Revolutie, die in 1795 al geleid had tot de oprichting van de Bataafse Republiek in een deel van het Nederlandse taalgebied, werden bij besluit van de Nationale Vergadering van 2 september 1796 aan de Joden volledige burgerrechten verleend. In tegenstelling tot wat in vele andere landen gebeurde, is dit besluit in Nederland na de Franse tijd nimmer herroepen.