Uit KNACK 1/10/14 – fragmenten.
Geen titel zo gehypet en tegelijk zo verguisd als de erotische bdsm-trilogie Vijftig tinten grijs. Nu de mediastorm geluwd is, duiken de wetenschappelijke studies op. In het essay Hardcore romantiek onderzoekt cultuursociologe Eva Illouz wat we uit het succes van dit ongewone liefdesverhaal kunnen leren. ‘Vijftig tinten grijs is geen seksuele, maar een culturele fantasie.
Dat zijn recente fenomenen, maar liefdesverdriet is toch niet nieuw?
ILLOUZ: Dat niet, maar sommige manieren waarop we die emotie ervaren wel. Liefdespijn is wellicht het oudste thema in de literatuur. We beschikken over oude getuigenissen over de pijn die liefde kan veroorzaken, over onbeantwoorde liefde. In de middeleeuwen bestonden die verhalen uit een ridder die een jonkvrouw aanbidt maar die geen seksuele relatie met haar zal hebben. Hij lijdt voor haar. Zijn pijn getuigt van zijn mannelijkheid en eer. Dat soort pijn zien we vandaag niet meer. Vandaag voelen mannen en vrouwen zich leeg, onwaardig als ze worden afgewezen of een relatie spaak loopt. Hun eigenwaarde hangt af van het feit of iemand hen liefheeft. Liefde staat vandaag centraal in ons leven, het vormt onze identiteit.
Het grote verschil tussen de moderne en premoderne tijden is dat de mens in de christelijke cultuur van vroeger het lijden recycleerde. Hij gebruikte het als een manier om spiritueel te groeien. Vandaag is lijden verbannen uit onze samenleving. Onze psychotherapeutische cultuur zegt dat we plezier moeten opzoeken, terwijl men in de romantiek geen moeite had met lijden. De miserie van Flauberts Madame Bovary kunnen we vandaag minder goed vatten.
En intussen kijken we met een ironische blik naar relaties. Het is het enige wat ons beschermt tegen de angsten waar we mee kampen.
ILLOUZ: Het is moeilijk om ‘ik hou van je’ te zeggen zonder te denken aan het feit dat die zin al duizenden keren is gezegd. Je kunt het wel menen, maar wie oprecht en authentiek wil zijn, wordt nerveus van dat soort uitspraken. Een liefdesbrief schrijven, een romantisch cadeau geven: we doen het wel, maar niet zonder duidelijk te maken dat we weten dat het een clichégebaar is. We verlangen naar het cliché, maar realiseren ons dat we er zelf een zijn – dat is de ironie van de romantiek.